İsveç’in başkenti Stockholm’de kurulu Pomak Enstitisü Pomak dili ve kültürünün korunması, geliştirilmesi ve tanıtılması için seminerler, konferanslar düzenliyor, broşürler yayımlıyor. Geçtiğimiz günlerde de ilk Pomakça Alfabeyi yayımlayan ve dağıtımını yapan Pomak Enstitüsü’nün Başkanı İbrahim Kenar, Pomakların yaşadıkları ülkelerde uygulanan asimilasyon politikalarına karşı dili ve kültürünü koruması ve geliştirmesi için örgütlenmesi ve mücadele etmesi gerektiğini söylüyor.
Günümüzde Türkiye ve Yunanistan’da Pomakçanın unutulma ve yok olma riski ile karşı karşıya olduğuna dikkat çeken Kenar, Pomaklarla ilgili sorularımızı cevapladı.
Pomaklardan bahseder misiniz? Kökenleri nerelere uzanıyor, nerelerde yaşıyorlar?
En genel tanımıyla Pomaklar ana dilleri olan Pomakçayı konuşan, Türkiye, Yunanistan, Bulgaristan, Makedonya, Arnavutluk ve Kosova’da yaşayan Slav kökenli bir azınlıktır. Pomakların Balkanlara gelmesi diğer Slav kavimlerinin geldiği döneme 5 ve 6. yüzyıla tekabül eder. Paganist inanışa sahip bu kavimler Hıristiyanlığı kabul edince mezhepler doğrultusunda kendi aralarında ayrıştılar. Ortadokslar Sırp, Katolikler Hırvat olarak ayrışırlarken Pomaklar Hıristiyanlık ve Zerdüştlük karışımı bir inanç biçimini, Bogomolizmi seçerek isyan etmiş ve 9. yüzyılda halklaşma sürecini başlatmıştır. Bogomolizm Bulgarların Ortadoksluğu kabul etmelerinden sonra bölge halklarına kendi kimliklerini dayatmalarına bir tepki olarak ortaya çıktı. Bu isyanlar daha önce “Torbeş” (Torbalılar) olarak adlandırılan Pomakların Bulgarlaştırma girişimlerine karşı tepkisinin dışa vurumudur. Bogomolizm, Bulgar ve Yunanlaşmış üst sınıflara karşı çıkan köylüler arasında orta Balkanlardan batıya doğru yayılmış ve Bosna’ya kadar uzanmıştır.
Pomak’ın kelime anlamı nedir?
Pomaklara Slavca Pumachen denir. ‘Acı çeken’ demektir. 200 yılı aşkın süren isyanlar sırasında Bogomil inancına sahip Torbeşler katliamlara uğramışlardır. Bu yüzden de diğer kavimler tarafından Pumachenler olarak adlandırılmışlardır.
Pomakların Müslümanlaşma sürecinden bahseder misiniz?
Pomaklar Balkanların Osmanlılar tarafından işgalinden sonra 1300’lü yıllarda Müslüman oldular. Pomakların İslamiyete geçişi Bektaşi Dervişleri aracılığıyla olduğundan Alevi inancına sahiptiler. Osmanlının daha sonra Sünnilerin yanında yer almasından sonra Sünni olmuşlardır.
Pomakların İslamiyeti tercih etmelerinin pek çok nedeni var. Bunlardan birincisi kendilerini uzun yıllar ezen ve katleden Bulgarlara karşı Osmanlıların Balkanları işgal etmesini desteklemişlerdir. Bir diğer neden de Bogomil inancının İslamiyetle benzerlikler taşıması. Bogomiller oruç tutarlar, günde üç vakit dua ederlerdi. Tıpkı Aleviler gibi Tanrı ile kul arasında aracı kabul etmezlerdi. Bu yüzden kiliseleri, rahipleri ve Hacı reddetmişler, simge olarak kendilerine ay yıldızı seçmişlerdi. Ancak bu ay ve yıldızın Türk bayrağındaki ay yıldızla hiçbir ilgisi yok. Bogomiller cennetlik olanların ruhlarının bir süre ay ve yıldızlarda kaldığına inanıyorlardı.
Pomakların Doğu Trakya’ya gelişi nasıl oldu?
1878’de Osmanlı, Ruslara yenilince Pomaklar Bulgar ve Sırpların hakimiyeti altında yaşamamak için bağımsızlık ilan ettiler. Osmanlıların Ruslarla anlaşması sonucu kurulan devlet 1886 yılında feshediliyor. Devlet kurdukları dönemde Pomaklar büyük bir soykırımına uğradılar ve yaşadıkları toprakların yüzde 70’ini terk etmek zorunda kaldılar. 1912 yılında 200 bin Pomağın öldürüldüğü ve 200 bininin de zorla Hıristiyanlaştırıldığı söyleniyor. Kendilerini daha güvende hissetmek için Osmanlı’nın merkezine doğru göç ettiler. Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, Çanakkale ve İzmir gibi illere yerleştiler. Daha sonra yaşanan göçlerle ve 1924 yılında yapılan Mübadele Anlaşmasıyla bugün Türkiye’de 2-3 milyon civarında Pomak kökenlinin olduğu tahmin edilmektedir. Pomakların nüfusuyla ilgili elimizde net bir rakam yok. Çünkü Yunanistan ve Türkiye’de Türk çoğunluğun içinde büyük oranda asimile edilerek Türkleşmiş, Bulgaristan’da yaşadıkları bölgeye bağlı olarak kendilerini Bulgar, Müslüman, Pomak veya Türk olarak tanımlamışlardır. Tüm bunlara rağmen 1 milyon 150 bin civarında kişi kendini Pomak olarak tanımlamaktadır.
Günümüzde Türkiye’de Pomakların sorunları talepleri nelerdir?
Pomakların en büyük talebi varlıklarının kabul edilmesidir. Yunanistan’da Yunan, Türkiye’de Türk, Bulgaristan’da Bulgar olarak görülüyoruz. Pomak olduğumuz kabul edilmek istenmiyor. Pomakların yaşadığı ülkelerdeki hükümetlerin dillerini ve kültürlerini geliştirebilmeleri için Pomakları desteklemeleri gerekir. evrensel.net
